Yangi tug’ilgan chaqaloqni qanday qilib to’g’ri ushlash kerak

Bolaning tug’ilishi nafaqat quvonch, balki mas`uliyat hamdir. Kichkina odam alohida g’amxo’rlik va e`tibor talab qiladi va yosh ota-onalar unga g’amxo’rlik qilish qoidalarini o’rganishlari kerak bo’ladi. Avvalo, ular yangi tug’ilgan chaqaloqni qo’llarida qanday qilib to’g’ri ushlashni o’rganishlari kerak. Bolaning mushak-skelet tizimi hali to’liq shakllanmagan va ishonchli yordamga muhtoj.

Tajribasiz ota-onalar, qoida tariqasida, chaqalog’iga noto’g’ri harakatlari bilan zarar yetkazishdan qo’rqishadi. Bu qo’rquv tabiiydir, ammo yangi tug’ilgan chaqaloq ko’ringandek zaif emas. Ota-onalar kerakli ko'nikmalarni juda tez rivojlantiradilar va chaqaloq kundan-kunga kuchayib boradi. Agar chaqaloq gavdaning tanlangan holatini  yoqtirmasa, u norozi yig’isi bilan sizni albatta xabardor qiladi.

 
Taktil aloqa zarurati

Chaqaloq yaqinlari qo’lida qancha vaqt o’tkazishi kerakligi haqida munozaralar to’xtamayapti. Albatta, siz chaqaloqni birinchi xohishiga ko’ra qo’lga olmasligingiz kerak, lekin taktil aloqani minimal darajaga tushirmasligingiz ham kerak. Taniqli pediatr Ye. O. Komarovskiy chaqaloqni doimo qo’lda ko’tarib yurishga o’rgatsangiz, kichik manipulyatorni tarbiyalash xavfi haqida ogohlantiradi. Ammo u o’zaro ta`sirning ahamiyati haqida ham gapiradi: “Tabiatning o’zi inson bolasini shunday dasturlaganki, uning to’liq rivojlanishi uchun u atrofidagi kattalar bilan doimiy vizual, ovozli va taktil aloqalarni talab qiladi”.* Ona va boshqa qarindoshlar bilan yaqin aloqada bo’lish bolaga xavfsizlik, iliqlik, sevgi tuyg’usini beradi. U o’sib ulg’aygan sayin,  yangi tug’ilgan chaqaloqqa tashqi dunyo bilan tanishishga imkon beradi, chaqaloqning uyg’un rivojlanishiga hissa qo’shadi.

Go'dakni qo’lga olish uchun siz:

• qo’lingizni yuvishingiz kerak, chunki yangi tug’ilgan chaqaloqning immuniteti hali zaif, qo’lingizda esa uning sog’lig’i uchun xavfli bakteriyalar bo’lishi mumkin;
• o’zingizni boshqa narsalardan xalos qilish kerak, bir vaqtning o’zida bolani ushlab turish va  biron bir narsani bir joydan boshqa joyga ko’chirishga harakat qilish ayniqsa xavflidir;
• tinchlanish kerak, chunki yosh bolalar kattalarning kayfiyatini juda yaxshi his qilishadi va unga munosabat bildirishadi;
• tinch, ravon, ishonchli harakatlanish;
• yotoq ustiga egilib, bolaga yuzingizni ko’rish imkoniyatini berish kerak;
• kaftingizni bosh, bo’yin va yelka ostiga kiritish kerak;
• yelka va pastki qismini ikkinchi kaft bilan ushlash kerak;
• bolani muloyimlik bilan ko’tarish kerak bo’ladi
Bola yotog’iga qaytib, xuddi shu holatda tushiriladi, butun tanasi mayinlik bilan egiladi. Qo’llar bir necha soniya davomida olinmaydi, bu esa chaqaloqni yangi holatga o’rganishga imkon beradi. U qo’rqmasligiga ishonch hosil qilib, qo’llar ehtiyotkorlik bilan olinadi.
 

Quyida yangi tug’ilgan chaqaloqni ushlash uchun ba`zi asosiy maslahatlar keltirilgan.
• Bolaning xatti-harakatlarini kuzating. Agar u yig’lasa yoki bezovtalansa, pozani o’zgartirib ko’ring.
• Bolaning boshi va bo’ynini ushlab turing. U taxminan uch oyda uni ishonchli ushlab turishni boshlaydi, ammo bundan oldin doimiy ehtiyotkorlik zarur. Bo’yin umurtqalarni mashq qilish va mustahkamlash uchun pediatrlar chaqaloqni hayotning birinchi kunlaridanoq bir necha daqiqaga qoringa yotqizishni tavsiya qiladilar.
• “Bolaning mo’rt umurtqa pog’onasida vertikal yuk yaratmang. Bolani qo’lingizga olganingizda, ko’targaningizda, o’ynaganingizda yoki tizzangizga o’tqizganingizda, bolani qo’ltig'i ostidan ushlab turishingiz yoki uni bag’ringizga bosishingiz shart...”1.
• Go’dakning burni va og’zi erkin nafas olishiga ishonch hosil qiling, unga boshini burish imkoniyatini bering.
• Yangi tug’ilgan chaqaloqning boshidagi yumshoq liqildoqlar bosimdan saqlaning.
 

Gigiena protseduralari
Nozik terini tirnashdan himoya qilish uchun yangi tug’ilgan chaqaloqlarni har kuni cho’miltirish va tez-tez yuvitirish kerak. Agar birinchi kunlarda chaqaloq suvga tushishdan xavotirga tushishi mumkin bo’lsa, keyinchalik u cho’milishni intizorlik bilan kutadi. Bolani ikki kishilashib cho’miltirish yaxshidir, bir kishi chaqaloqning boshini ikki qo’li bilan ushlab tursa, ikkinchisi bolani yuvadi. Bir kishi cho’miltirganda, bir qo’l yangi tug’ilgan chaqaloqning boshining orqa tomoniga qo’yiladi, shunda kaft uzoqdagi yelkasini ushlaydi va bosh esa qo’lda yotadi. Vanna uchun maxsus moslamalar – gilamchalar, gorkalar va boshqalar cho’milish jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi. Bolani yuvish uchun onaning qo’li bo’ylab qorinni yuqoriga qo’ying, dumbasi kaftingizda yotadi. Bu chotni yuqoridan pastga, dumba tomonga yuvish imkonini beradi. Bu, ayniqsa, qiz bola uchun juda muhimdir, chunki u jinsiy a`zolarga infektsiya tushishini oldini oladi. Kattaroq bolalarni yuzini pastga qaratib yotqizish, ko’krak va qorin bo’ylab, sonini kaftda ushlab turish mumkin.
 

Bolaning qo’ldagi asosiy holatlari

Bu eng keng tarqalgan holat. Unda chaqaloq onasi tomon burilib, gorizontal holatda bo’ladi. Bosh ona qo’lining tirsagida, ikkinchi qo’l yelka va dumbani ushlab turadi. Go’yoki chaqaloq qulay beshikda yotganga o’xshaydi, shuning uchun u o’zini qulay his qiladi.

Bu ham gorizontal holatdir, ammo yangi tug’ilgan chaqaloq onasining qo’lida yuzini pastga qaratib yotadi. Onaning kafti ko’krakni ushlab turadi, chaqaloqning iyagi tirsakka suyanadi. Boshqa qo’l qorinni ushlab turadi. Oyoqlar osilib turishi mumkin. Ushbu pozada bo’yin va yelka mushaklari mashq qilinadi, yengil tebranish gazdan xalos bo’lishga yordam beradi.

“Oziqlantirishdan so'ng, bolani har doim 5-15 daqiqa tik holatda (“ustun”)* ushlab turish mantiqqa to’g’ri keladi”, deb maslahat beradi doktor Komarovskiy. Bola boshini onasining yelkasiga qo’yishi uchun onasiga qarab suyanadi. U ishonchli, ammo ehtiyotkorlik bilan ikki qo’li bilan yelka va bo’yin sohasida ushlab turiladi va orqa tomondan yengil silab siypalanadi. Bu emish paytida yutilgan havoni chiqarishga imkon beradi, bu esa gaz hosil bo’lishini kamaytiradi va qayt qilish ehtimolini kamaytiradi. Bola ulg’aygach, bu pozitsiya unga atrofdagi dunyoni ko’rish imkoniyatini beradi.

Ushbu pozada chaqaloq go’dak haqiqatdan ham o’tirgan sharqiy avliyosiga o’xshaydi. Uni bir oylikdan mashq qilish mumkin. Bolaning boshi va yelkasi kattalarga yopishadi. Bir qo’l bolaning ko’kragini, ikkinchisi oyoqlarini ushlaydi. Bunda, tos bo’shlig’idagi yuklamadan qochish kerak. Sonlarning bunday holati tos suyagi bo’g'nlarining displaziyasi rivojlanishining oldini olish hisoblanadi.

Bola gorizontal holatda onaning ko’kragi darajasida, qorin yuqoriga qarab ushlab turiladi. Onaning bir qo’li yelka bo’ylab cho’zilgan, kafti boshni ushlaydi. Ikkinchi qo’l dumbani ushlaydi Ushbu poza go’dak bilan muloqot qilish uchun juda qulaydir, chunki bu unga onaning yuzini ko’rish imkoniyatini beradi.

Ushbu poza faqat uch oydan keyin tavsiya etiladi. Kuchga to’lgan go’dak onasining soniga o’tiradi, ona uni bir qo’li bilan ushlab turadi. Bunday holat, bolaga atrofdagi dunyoni kuzatish uchun juda qulaydir.

Yangi tug’ilgan chaqaloqning qo’llarda to’g’ri joylashishi uning keyingi jismoniy va aqliy rivojlanishi uchun juda muhimdir. Mehribon ota-onalar chaqaloq uchun eng qulay pozalarni tezda o’zlashtirib oladilar. Va maqolaning so’ngida - doktor Komarovskiydan yana bir iqtibos: "Siz, albatta, bolaning uyg’un va o’z vaqtida rivojlanishini xohlaysiz! Ammo kattalar e`tiborini gadjetlar va gapiradigan o’yinchoqlar bilan almashtirishga urinmang! Farzandlaringizga o’zingizni va vaqtingizni sovg’a qiling. Siz o’zingiz – qo’shiqlaringiz va so’zlaringiz, tabassumingiz, qo’llaringiz - bolalaringizning yetarli darajada rivojlanishining asosiy omilidir!".*

Havolalar:

*365 советов на первый год жизни вашего ребенка / Е. О. Комаровский; Харьков: Изд-во КЛИНИКОМ, 2018.