Ona bo’lishga qaror qilgan ayol yaqingacha og’riqni yengillashtirmasdan to’lg’oqlarga va tug’uruq faoliyatiga qahramonona toqat qilishi kerak edi. Endi bu o’tmishda: epidural anesteziya tug’uruq jarayonini (ayniqsa, birinchisini) sezilarli darajada yengillashtirishi mumkin.
Qadim zamonlardan beri insoniyat tug’ayotgan ayollarda og’riqni kamaytirish yo’lini topishga harakat qilar edi. Qadimgi davrlarda buning uchun o’t damlamalari va tutatqilar ishlatilgan, keyinchalik sintetik og’riq qoldiruvchi vositalar paydo bo’lgan. Tug’ish eng og’riqli jarayonlardan biri bo’lib, o’rta asrlarda ayollarning azoblanishi zarurligi haqidagi tushuncha, xayriyatki, o’tmishda qoldi.
Zamonaviy olimlarning tadqiqotlari shuni ko’rsatadiki, tug’ruq paytida haddan tashqari og’riq qonda adrenalin va noradrenalin darajasini keskin oshiradi va bu organizmdagi kislorod tashishning buzilishiga olib kelishi mumkin. Natijada, to’lg’oq tezligi kamayib xomila gipoksiyasi ehtimoli rivojlanishi mumkin*.
Tug'ruq paytida ortiqcha og'riq yana nima bilan xavfli
- Plasenta qon oqimining pasayishi homilaga patologiyalar bilan tahdid solishi mumkin
- Jiddiy og’riq sindromi paytida gormonlarning chiqarilishi bola organizmining ishida uzilishlarga olib kelishi mumkin
Epidural anesteziya nima
Epidural bo’shliq butun orqa miyani qoplaydigan miya qobig’ining tashqi qismini o'rab oladi. Bel sohasining epidural bo’shlig'ida bachadondan og'riqli impulslarni o'tkazadigan nerv uchlari mavjud. Bel sohasiga inyeksiya qilinadi va anestetik yuboriladi.
Og’riq qoldiruvchi vositalarni kiritish bilan sezgirlik vaqtincha o’chiriladi, bu esa tug’ruq paytida ayolga og’riqni his qilishni to’xtatishga imkon beradi. Anestetik preparatning dozasi og’riqni qisman yoki to’liq bartaraf etish uchun tanlanadi va belgilanadi.
Umumiy narkozdan farqli o'laroq, epidural anesteziya tug’ruq paytida ayolga barcha bosqichlarda hushda bo’lishga imkon beradi. Ko’pincha, bunday anesteziya, agar maxsus ko’rsatmalar bo’lmasa, faqat bir necha soat davom etishi mumkin bo’lgan tolg’oq davrida qo’llaniladi, keyin esa ayol anesteziyasiz tug’adi.
Spinalmi yoki epiduralmi?
Anesteziyaning bu ikki turini ko’pincha adashtirishadi, chunki ular tashqi tomondan, ayniqsa tibbiyotdan uzoq bo’lganlar uchun juda o’xshash. Biroq, ikkalasi o’rtasida farqlar mavjud.
Spinal. Ushbu anesteziya uchun ingichka igna ishlatiladi, u orqali anestetik orqa miya suyuqligiga yuboriladi. Hozir bu usul kamdan-kam qo’llaniladi, chunki noto’g’ri bajarilganda yoki aniqlanmagan qarshi ko’rsatmalarda jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Epidural. Ushbu turdagi anesteziya uchun birinchi navbatda lokal og’riq qoldirish amalga oshiriladi, shundan so’ng punksiya joyida miyaning qattiq qobig’igacha kirib boradigan maxsus igna bilan teshik qilinadi. Ushbu manipulyatsiyani amalga oshirayotganda, shifokor qo’lini silkitmasligi uchun harakat qilmaslik juda muhimdir. Igna orqali teshikka kateter kiritiladi, u orqali anestetiklar epidural bo’shliqqa yetib boradi. Uning trubkasi dorining og’riq qoldiruvchi ta`sirini ushlab turish uchun zarur bo’lgan vaqtgacha orqada qoladi. Kateter chiqarilgandan so’ng, faqat kichik teshik qoladi, unga ishlov beriladi va plastir bilan yopiladi.
Anesteziyaning bolaga ta`siri
Hech qanday anesteziyasiz, “tabiiy tug'uruq” tarafdorlari, dorilar homilaga salbiy ta`sir ko’rsatishi mumkinligini ta`kidlaydilar. Biroq, zamonaviy tadqiqotlar bu faktni rad etadi: o’tkazilgan testlar natijasida epidural anesteziya bolaga hech qanday ta`sir ko’rsatmasligi aniqlandi, shu bilan birga u tug’ilish jarayonini sezilarli darajada yengillashtiradi. ** Bundan tashqari, ushbu turdagi anesteziya uchun homilaning platsentar membranasiga kirmaydigan dorilar qo’llaniladi.
Tug’ruq paytida epidural anesteziyaning asosiy afzalligi shundaki, ayol o’zini bo'sh tutishi, tinchlanishi va nevroz va stresssiz homilani chiqarib yuborish jarayoniga ishonch bilan o’tishi mumkin.
Og’riqsizlantirish uchun ko’rsatmalar
Afsuski, barcha tibbiyot muassasalarida ham haligacha ayol anestetikni qo'llash to’g’risida mustaqil qaror qabul qila olmaydi. Ko’pgina hollarda, quyidagi holatlar epidural anesteziya zarurligini ko’rsatadi.
Muddatidan oldin tug'ilgan bola. Tos bo’shlig’i mushaklarining bo’shashishi bolaga qarshilik ko’rsatmasdan tug’ilish kanalidan osonroq o’tishga imkon beradi. Muddatidan oldin tug’ilgan chaqaloqlar uchun ortiqcha stress qarshi ko’rsatilgan, shuning uchun kesarcha kesishga ko’rsatmalar yoki homiladorlikning boshqa individual kechish xususiyatlari bo’lmasa, epidural anesteziya bilan tug’ish tavsiya etiladi.
Tug’uruq faoliyatining diskoordinatsiyasi. Bu to’lg’oqlar kutilganidan uzoq davom etadigan, ammo bachadon bo’yni kengayishi yetarli emas bo’lgan holat nomi. Bunday holda, epidural anesteziya spazmni yengillashtiradi va tug’ishga yordam beradi.
Yuqori qon bosimi. Agar sizda gipertoniya bo’lsa, tug’ish insultga yoki boshqa xavfli oqibatlarga olib kelishi mumkin, shuning uchun shifokorlar kesarcha kesish yoki epiduralni anesteziyani qo’llashlari mumkin, bu esa qon bosimi darajasini normallashtirishga yordam beradi.
Jarrohlik aralashuvning zarurati. Umumiy narkozni qo’llash mumkin bo'lmagan, ammo jarrohlik yordami zarur bo’lgan hollarda epidural anesteziya muqobil vosita sifatida qo’llaniladi.
Xohishga ko’ra anesteziya
G’arbiy klinikalarda tug’adigan har qanday ayol mustaqil ravishda og’riqsizlantiruvchi vositalarni tanlashi mumkin. Agar siz xususiy klinikada tug’ishni rejalashtirayotgan bo’lsangiz, sizga og’riqsizlantiruvchi vositalar kerakmi yoki yo’qligini o’zingiz hal qilish imkoniyati beriladi.
Qachon qo’llash mumkin emas
Har qanday tibbiy aralashuvning o’ziga xos qarshi ko’rsatmalari bor, bu epidural anesteziyani ham chetlab o’tmadi. Biroq, qarshi ko’rsatmalarning mavjudligi ham anesteziyasiz tug’ish uchun sabab emas. Bunday holda, shifokorlar og’riq chegarasini kamaytirishning muqobil usullarini tanlashlari mumkin.
Past qon bosimi. Past qon bosimi bilan og’riqsizlantiruvchi vositalarni qo’llash qon bosimining keskin pasayishiga olib kelishi mumkin.
Umurtqa pog'onasining deformatsiyasi. Agar ayolning umurtqa pog’onasida degenerativ buzilishlar bo’lsa, u juda egri yoki anomalliklarga ega bo’lsa, kateter kirishi qiyin bo’ladi. Bu shuni anglatadiki, preparat kiritilganda u noto’g’ri joyga borishi yoki og’riqni to’sib qo’ymasligi mumkin
Teshilish joyida yalligʻlanish. Bel sohasida (epidural anesteziya joyi) har qanday yallig’lanish jarayonlari bo’lsa, inyeksiya qilish taqiqlanadi, chunki ular qonda yiringlash yoki infeksiyaning boshqa noxush oqibatlarini keltirib chiqarishi mumkin
Qon ivishining buzilishi. Ba`zi og’riq qoldiruvchi vositalar qonni suyiltirishga qodir, bu ayniqsa tug’ruq paytida bachadondan qon ketishi ochilsa xavflidir
Dori vositalarining ma`lum bir guruhiga nisbatan o’zlashtira olmaslik. Odatda analoglar oddiygina qo’llaniladi, ammo kamdan-kam hollarda epidural anesteziya imkonsiz bo’ladi
Behush holat. Birinchidan, behush ayol, qoida tariqasida, og’riqni his qilmaydi, ikkinchidan, u ma`lum bir dori guruhini tayinlashda talab qilinadigan anesteziyadan foydalanishga rozilik bera olmaydi
Oqibatlari va asoratlari
Ko’pgina hollarda epidural anesteziya ona va bola uchun salbiy ta`sir ko’rsatmasdan yaxshi muhosaba qilinadi. Biroq, noxush asoratlar haqiqatan ham paydo bo’ladigan holatlar mavjud, qoida tariqasida, tuqqan ayolda.
Dori vositalarining venoz tizimga kirishi. Agar shifokor teshish paytida tomirga tushib qolsa va anestetik vosita qon oqimida bo’lsa, ayol o’zini zaif, bosh aylanishi, oyoq-qo'llarining karaxtligini his qiladi. Yaxshiyamki, bularning barchasini tuzatish mumkin: odatda bunday reaksiyalar kateter o’rnatilganda bir zumda sodir bo’ladi va agar anesteziologga o’z vaqtida xabar berilsa, noxush oqibatlarning oldini olish mumkin. Shuning uchun epidural anesteziya paytida yuqoridagi alomatlardan birortasi sezilsa, shifokorga xabar berish kerak.
Allergiya. Afsuski, hech kim organizmning anestetikka mumkin bo’lgan salbiy reaksiyalaridan himoyalanmagan. Agar sizda allergik reaksiyalar bo’lsa (ayniqsa, dori-darmonlarga yoki tishlarni davolashda qo’llaniladigan anesteziyaga kabi), bu haqda albatta shifokorga aytishingiz kerak. Bu to’g’ri dori va uning dozasini tanlaydigan shifokorga katta yordam beradi va sizni allergik reaksiyalar va anafilaktik shokdan himoya qiladi
Beldagi og’riqlari. Tug’ruq paytida anesteziyadan foydalanish bo’yicha sharhlarda ba`zi ayollar epiduraldan keyin bel umurtqasi og’riganidan shikoyat qiladilar. Bu teshik va kateter joylashtirilgan joyda sodir bo’ladi. Ushbu og’riq odatda tug’ruqdan keyingi davrda tezda yo’qoladi. Ammo bu haqda albatta shifokoringizga xabar berishingiz kerak.
Qon bosimining pasayishi. Ko’pgina og’riq qoldiruvchi vositalar qon bosimini sezilarli darajada pasaytiradi. Bosh aylanishining oldini olish uchun shifokorlar odatda o’z bemorlariga yotishni maslahat berishadi, dorilar esa kateter orqali kichik dozalarda yuboriladi
Anesteziyaning boshqa kamchiliklari
Aksariyat oqibatlar anesteziologning manipulyatsiyasini to’g’ri bajarishiga va tug’ruq paytida ayol shifokorlarning barcha tavsiyalariga amal qilishiga bog’liq. Gap shundaki, agar preparat noto’g’ri kiritilgan bo’lsa, og’riqsizlantirish qisman (15% hollarda) bo’lishi, yoki umuman (5%) bo’lmasligi mumkin. Ko’pincha noto’g’ri kiritish ayolning ortiqcha vazni yoki umurtqa pog’onasining rivojlanishidagi anomaliyalar tufayli yuzaga keladi.
Yana bir kam uchraydigan hodisa – “mozaik” anesteziya. Bu epidural bo’shliqda dori-darmonlarni suyuqlik bo’ylab bir tekis taqsimlanishiga imkon bermaydigan to’siqlar mavjudligi tufayli yuzaga keladi. Tananing bir tomonida sezuvchanlikning yo’qolishi haqida darhol anesteziologga xabar berish kerak - va u dorilarning dozasini moslashtiradi.
Muolajaning kamchiliklari
Epidural anesriziyga qarshilarning aksariyati tug’ruq paytida ayol bolaga bog’lanishni keltirib chiqaradigan ko’p miqdorda oksitotsin gormonini ishlab chiqarishini ta`kidlaydilar. Agar og’riqni og’riq qoldiruvchi vositalar bilan “to’sib qo’ysangiz”, uning ishlab chiqarilishi to’xtaydi va “onalik instinkti” ishlamay qoladi. Epidural anesteziya bilan tuqqan va bolalarni tarbiyalayotgan ayollar bog’lanishning yo’qligi haqidagi afsonani osongina yo’qqa chiqaradilar.
Mumkin bo’lgan salbiy oqibatlar – noto’g’ri dori-darmonlardan kelib chiqadigan asoratlardir. Shuning uchun allergiya bilan bog’liq savollarni oldindan hal qilish kerak. Shunday qilib, epidural anesteziyaning deyarli hech qanday salbiy tomonlari yo’q va faktlar bilan tasdiqlanmagan “tuzatib bo’lmas zarar" haqidagi xulosalarni hisobga olmaslik kerak.
Muolajaning afzalliklari
Biz hamma narsa maksimal qulaylik uchun qilinadigan zamonaviy dunyoda yashayapmiz. Tug’ayotgan ayolning ona deyish huquqiga ega bo’lishi uchun azob chekishi kerakligi haqidagi eskirgan fikrlar bugungi kunda o’ta g’ayriinsoniy hisoblanadi. Epidural anesteziyaning afzalliklari quyidagilardan iborat:
- ona uchun haqiqatan ham chidab bo’lmaydigan tug’ruq jarayonini og’riqsizlantirish
- to’lg’oqlar bir necha soat davom etganda dam olish va hatto uxlab olish imkoniyati
- gipertoniklarda qon bosimining pasayishi
- xomila gipoksiyasini qo’zg’atishi mumkin bo’lgan ortiqcha og’riqning salbiy ta`sirini oldini olish
- bachadonning qisqarishini normallashtirish, bachadon bo’yni bo’shashishi va bolaga tug’ilish kanali orqali o’tishda yordam berish
- ko’ngil aynishi va qayt qilishni to’xtatish
- tuqqan ayol va yangi tug’ilgan chaqaloqda nafas olish markazlarining jabrlanishining yo’qligi
Bundan tashqari, agar shoshilinch kesarcha kesish kerak bo’lsa, anesteziolog shunchaki dori dozasini oshiradi va operatsiyani darhol boshlash mumkin bo’ladi.
Tug’riqni yana qanday yengillashtirish mumkin
Hamma ayollar ham anesteziya yordamida tug’ishni xohlamaydilar. Biroq, bu holatda ham o’zingizga tug’ish jarayonini osonlashtirishingiz mumkin.
- Homiladorlikni oldindan rejalashtirish kerak, barcha yomon odatlardan voz kechish, parhez va kun tartibini tuzish, shifokor tomonidan kuzatilib va iloji boricha stressdan qochishga harakat qilish kerak.
- Tug’ishdan oldin siz unga tayyorgarlik kurslariga qatnashishingiz kerak, u yerda sizga qanday qilib to’g’ri nafas olish va to’lg’oqlar boshlanganda nima qilish kerakligi haqida batafsil ma`lumot beriladi. Bunday darslar nafaqat jismoniy, balki hissiy jihatdan ham tayyorgarlik ko’rish uchun kerak.
- To’lg’oqlar paytida siz ba`zi massaj usullaridan foydalanishingiz mumkin: odatda ular haqida kurslarda ma`lumot beriladi. Bundan tashqari, to’g’ri nafas olish va baqirmaslikka harakat qilish juda muhim, chunki bu boladan kislorodni tortib oladi.
Xulosa va tavsiyalar
Agar to’lg’oq yoki tug’ruq jarayonida siz og’riqqa dosh berolmasligingizni tushunsangiz, bu haqda shifokorga xabar berishingiz kerak. Anesteziolog og’riqni kamaytiradigan va xotirjam va tez tug’ishga yordam beradigan mos preparatni tanlaydi. Agar epidural anesteziya shifokorning o’zi tomonidan buyurilgan bo’lsa, uni rad etishning hojati yo’q: shifokor, albatta, nimani va nima uchun qilayotganini yaxshiroq biladi.
*Куликов А. В. Регионарная анестезия в обезболивании родов. Практическое пособие. http://kulikov1905.narod.ru/regionMETOD.pdf
** Стефан Х. Халперн, университет Торонто. Влияние обезболивания родов на их исход. https://cyberleninka.ru/article/n/vliyanie-obezbolivaniya-rodov-na-ih-ishod/viewer
4,7
