Bola onasining qornida bo’lganida ko’rishni va eshitishni boshlaydi, ammo uning ko’rish va hid sezish hissi kattalarnikidan juda farq qiladi. Bundan tashqari, har bir chaqaloq o’ziga xosdir, shuning uchun odatda ma`lum reaksiyalar sodir bo’ladigan vaqt davrlari farq qilishi mumkin.
Bolaning ko’rish va eshitish qobiliyati normal shakllanayotganligini qanday tushunish mumkin?
Ushbu maqolada gapirib beramiz
• Onaning sog’lig’i homilaga bevosita ta`sir ko’rsatishi allaqachon isbotlangan. Bolaning ko’rish va eshitish qobiliyatiga ta`sir qilishi mumkin bo’lgan yana bir qator omillar mavjud:
• Erta tug’ilish va homiladorlikning boshqa patologiyalari katta ta`sir ko’rsatadi *
• Homiladorlik paytida onaning turli yuqumli kasalliklari og’ishlarga turtki berishi mumkin.
• Genetik bog’liqlik chaqaloqning ko’rish va eshitish qobiliyatini shakllantirishning asosiy omillaridan biridir
• Ko’rish tizimining rivojlanishi uchun ikkita muhim davr ajratiladi: homiladorlikning 6-12-haftasi va 6-9-oylari. Eshitish muammolariga kelsak, ular irsiyat (ota-onalardan birida eshitish qobiliyati yo’qolganda-50% hollarda patologiya bolada namoyon bo’ladi) * * yoki homiladorlik paytida onaning yuqumli kasalliklari fonida rivojlanadi.
• Yangi tug’ilgan chaqaloq qachon kattalar kabi eshitish va ko’rishni boshlaydi? Ma`lumki, inson tug’ilgandan boshlab bir qator shartsiz reflekslarga ega, shu jumladan yorug’likka reaksiya, himoya reaksiyalari va hatto yorqin yorug’likka umumiy javob. Shu bilan birga, ko’plab ota-onalar bolaning aniq nimani ko’rishi, atrofdagilarga ongli ravishda munosabatda bo’ladimi, onasi, otasi va boshqa yaqin qarindoshlarini bilishga qodirmi yoki yo’qmi degan savolga qiziqishadi. Javob: yo’q, bir oygacha bola yuzlarni taniy olmaydi, chunki uning ko’rish qobiliyati faqat siluetni taniy oladi. Harakatlarga ongli reaksiyalar faqat 1 oyligida paydo bo’ladi. Ushbu davrda bolalarning ko’rish qobiliyati quyidagi darajaga qadar rivojlanadi:
• Bola 30 sm gacha bo’lgan masofada joylashgan predmetga qarab turishi mumkin
• Kontrastli oq-qora rasmlar katta qiziqish uyg’otadi
• Bola inson yuzlarini farqlay oladi va sinchiklab ko’ra boshlaydi
Qaysi oydan boshlab “kattalar” ko’rishi shakllanadi? Taxminan uch oy ichida chaqaloq yuzlarni to’liq ajrata oladi, ota-onani taniydi, yorqin o’yinchoqlar va tasvirlarga qiziqadi. Agar biz bir necha kun oldin dunyoga kelgan yangi tug’ilgan chaqaloqni ko’rish qobiliyati haqida gapiradigan bo’lsak, unda u o’ziga xos xususiyatlari bilan namoyon bo’ladi:
• Birinchi haftalarda chaqaloq besh soniyadan ko’proq vaqt davomida o’z nigohini predmetlarda to’xtata olmaydi
• Bola endigina bir vaqtning o’zida ikkita ko’zini ishlatishni o’rganmoqda, shuning uchun ko’zchalari ba’zida ikki tomonga ketib qoladi
• Ko’zning to’r pardasi doimo mashq qiladi va rivojlanadi, bola ulg’aygan sari uning ko’zlari tobora murakkab naqshlar, ranglar va tuslarni ajrata boshlaydi
• Aytish kerakki, hech bir shifokor bola tug’ilgandan necha kun o’tgach, ma`lum o’zgarishlarni boshdan kechirishi kafolatlanganligi haqida aniq javob bermaydi: barchasi bola organizmining individual xususiyatlariga bog’liq.
• Ba`zi ota-onalar tug’ilgandan keyin chaqaloq ichki quloqdagi suyuqlik tufayli eshita olmasligiga va shuning uchun faqat uchinchi kuni tovushlarni ajrata olishiga aminlar. Bu unday emas: hayotning birinchi kunlaridan boshlab chaqaloq hamma narsani yaxshi eshitadi, lekin u faqat keskin tovushlarga javob beradi. Shunday qilib, agar bola ishlayotgangan televizorga, ota-onalarning ovoziga va fon shovqinlariga hech qanday munosabat bildirmasa, tashvishlanmaslik kerak. Bola aynan inson ovozlarini yaxshi ajrata oladi, ularning ichidan u hali ona qornida bo’lganida muntazam ravishda eshitgan onaning ovozini yaxshiroq ajratadi. Bundan tashqari, chaqaloq nutq tempini, ovozning tembrini va turli xil tovushlarni yaxshi ajrata oladi.
• Qo’llar va oyoqchalar bilan harakat qilish
• Boshni burishlar
• Ko’z bilan ovoz manbasini qidirish
• Harakatsiz qotib qolish yoki seskanish
• Yig’lash
• Quloq solish
• Agar bu reaksiyalar bola hayotining birinchi oyida fon tovushlari bilan bo’lmasa, asabiylashmang, bu mutlaqo normaldir. Ammo agar chaqaloq baland va uzoq muddatli tovushlarga ham javob bermasa, bu mutaxassisga murojaat qilish uchun sababdir. Yaxshiyamki, 1000 ta yangi tug’ilgan chaqaloqning atigi 1-2 foizida eshitish qobiliyati buzilgan**.
• Bolaning ko’zlari yaxshiroq ko’rishi va u predmetlarni farqlashni tezroq o’rganishi uchun bir nechta usullar yaratilgan. Ota-onalarga chaqaloq bilan quyidagi mashqlarni bajarish taklif etiladi.
• I-mashq. Bola bilan gaplashib, jilmayib, boshini turli yo’nalishlarda aylantiring. Jarayon davomida siz bolaga qizil yoki to’q sariq rangli o’yinchoqni namoyish qilishingiz mumkin. Ushbu oddiy mashq tufayli bola ko’zlarini bitta predmetga qaratishni o’rganadi
• II mashq. Bir oylikkacha, bola vertikal holda begona narsalarni sezishi osonroq bo’ladi. Ota-onalarga bolani asta-sekin atrof-muhitga ko’nikishi uchun uni “ustun” usulida ko’tarish tavsiya etiladi. Shu bilan birga shoshilmasligingiz kerak: bolaga atrofdagi dunyoni tanib olish uchun vaqt kerak
• III mashq. Asta-sekin boshqa rangdagi o’yinchoqlarni qo’shing. Muayyan yoshga qadar chaqaloq ularning tuslarini ajrata olmaydi, lekin tez orada yangi ranglarga boshqacha munosabatda bo’ladi. Kunora yangi ranglarni namoyish qilish afzaldir, lekin qizil va sariq ranglardan boshlang, chunki ularni bolalar yaxshiroq ko’rishadi
• IV mashq. Birinchi oyning oxiriga kelib, bola bir metrgacha masofada bo’lgan narsalarni ko’rishi mumkin: karavot ustiga karuselli modulni osib qo’yish vaqti keldi. Bu vaqtgacha o’yinchoqlarda hech qanday ma`no bo'lmaydi
Ota-onalar qachon mutaxassisga murojaat qilishlari kerak? Nechanchi kun eshitish yoki ko’rish bilan bog’liq muammolar mavjudligi aniq bo’ladi? Aslida, har bir bola individualdir. Agar bitta bolada barcha kerakli reaksiyalar o’z vaqtida paydo bo’la boshlagan bo’lsa, boshqa bolada bir necha kun va hatto haftaga kechikishi vahima uchun sabab bo’lmaydi. Ehtimol, chaqaloq hali yetuk emas.
• Ota-onalarni xavotirga soladigan bir nechta belgilar mavjud. Quyidagi hollarda, siz shifokorga tashrif buyurishni kechiktirmasligingiz kerak:
• olti oylik chaqaloqning ko’zlari juda tez-tez g’ilaylashadi
• uch oyligida bola predmetlarga hech qanday reaksiya bildirmaydi, yuzlarga qaramaydi
• hayotning uchinchi oyida chaqaloq onaning yoki boshqa oila a`zolarining ovozlariga hech qanday reaksiya ko’rsatmaydi
Aynan shu belgilar ko’rish yoki eshitish qobiliyati buzilishining dalolati bo’lishi mumkin. Yaxshiyamki, ularning aksariyatini zamonaviy tibbiyot hal qilishi mumkin: asosiysi o’z vaqtida yordam so’rash. Aytgancha, agar siz bolangizda hamma narsa yaxshi ekanligiga ishonch hosil qilishni istasangiz, bolalar oftalmologiga tashrif buyurishingiz mumkin. Yiliga kamida bir marta ko’zni tekshirish tavsiya etiladi va bu nafaqat yangi tug’ilgan chaqaloqlarga, balki maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarga ham tegishli
ma'lumot manbai:
* В.Ф. Базарный. Зрение у новорожденных
** Шилова Н. А., Харламова Н. В., Чаша Т. В., Куликова Н. Ю., Толкачева Е. В. Исследования слуха у новорожденных детей
4,6
