Bola tilini chiqaryapti

Chaqaloqning mimikasini kuzatish juda qiziqarli. U goh diqqat bilan qoshlarini chimiradi, goh to‘satdan shunday kulib yuboradiki, bunga javoban jilmaymasdan iloj yo‘q, goh esa tilchasini chiqarib qo‘yadi. Ammo tilini chiqarishi tez-tez takrorlansa, bu ota-onani xavotirga solishi mumkin. Ular bolaning shunchaki o‘ynayotganligi yoki bu sog‘lig‘idagi biror muammoning belgi ekanligini tushunmay qoladi.

O‘z harakatlarini nazorat qila oladigan katta yoshdagi bolaning tilini chiqarib turishga moyilligi yanada ko‘proq tashvish uyg‘otadi. Bu biror bir kasallik belgisi emas, zararli odat bo‘lishi mumkin, ammo uni mutlaqo beozor deb bo‘lmaydi.

Bolaning tilini chiqarishining sabablari ko‘p, ularning "jiddiylik" darajasi esa ancha keng: oddiy zerikishdan tortib, jiddiy kasalliklargacha. Keling, nega til chiqarish holati ham go‘daklarda, ham katta yoshdagi bolalarda kuzatilishi mumkinligini aniqlab olaylik:

• O‘yin, ermak tarzidagi harakat. Go‘daklarning qiziqarli mashg‘ulotlari ko‘p emas. O‘zingiz tasavvur qiling: nafaqat mustaqil o‘tirish, hattoki boshni ko‘tarish yoki qo‘l bilan biror narsani ushlash ham qiyin bo‘lgan holatda zerikmaslik oson emas. Tilini chiqarib, chaqaloq yaxshi kayfiyatda ekanini namoyon qilayotgan bo‘lishi yoki shunchaki o‘ynayotgan bo‘lishi mumkin.
• Ochlik yoki chanqoqlik. Agar chaqaloq og‘zini ochib, tili bilan so‘rish harakatlarini qilsa, u shunchaki och qolgan bo‘lishi mumkin. Agar bu nozik ishoraga e’tibor bermasangiz, ko‘p o‘tmay och go‘dak o‘z istaklarini baland yig‘i bilan bildiradi va bu holda siz adashmasligingiz aniq.
• Xonadagi quruq havo va issiqlik. Bunday holatda shilliq qavatlar quriydi va bola til harakatlari bilan beixtiyor og‘zini namlashga urinadi. 
• Tishlarning chiqishi. Milklar qichishib og‘riganda, kichkintoy tishlash uchun mo‘ljallangan maxsus o‘yinchoq o‘rniga tilidan foydalanadi, u bilan milklarini uqalaydi. 
• Chaynash va gapirish uchun tayyorgarlik. Til - bu mushak bo‘lib, unga ham mashq qilish zarur. Bola tilini harakatlantirganida, jumladan uni tashqariga chiqarganida, u tabiat tomonidan belgilangan rivojlanish dasturini bajaradi. Xuddi shu tarzda, u avval ag‘darilishga, so‘ng o‘tirishga, oyoqqa turishga va qadam tashlashga urinadi.

Bu sabablar tabiiy sabablar toifasiga kiradi. Ular erta yoshda namoyon bo‘ladi va taxminan bir yil ichida hech qanday tashqi aralashuvsiz o‘tib ketadi. 

Agar 2–3 yoshli bola doim tilini chiqarib yuradigan bo‘lsa, bu holatga tabiiy tushuntirish topish ancha qiyinroq bo‘ladi. Ehtimol, bunga sabab qandaydir patologiya bo‘ladi. Istisno faqatgina shunday holatda bo‘ladi: bola tilini chiqarayotgan bo‘lsa va bu holat rasm chizish yoki diqqat talab qiladigan boshqa bir mashg‘ulot bilan shug‘ullanayotgan paytda yuz bersa. Muayyan yoshgacha bunday beixtiyor harakatlar normal holat sanalib, miyada yangi neyron aloqalarining shakllanayotganidan darak beradi. Biroq, agar bola 5 yoshdan oshgan bo‘lsa-yu, aqliy yoki ijodiy faoliyat bilan band paytlarda tilini chiqarishni davom ettirsa, nevropatolog bilan maslahatlashish lozim.

Maktabgacha yoshdagi bolada tilini chiqarishga bo‘lgan doimiy istak ba’zida yomon odat bo‘lishi mumkin, ba’zida esa kuchli hayajonning belgisi sifatida namoyon bo‘ladi. Bunday holatlarni ham, ularni to‘g‘rilash yo‘llarini ham shifokor bilan muhokama qilish zarur.

Chaqaloqning tilini chiqarishining bir qator sabablari fiziologik xususiyatga ega. Xususan, hayotining birinchi yarim yilida bolalarning pastki jag‘i kichik bo‘lganligi sababli, nisbatan katta tilning qulay joylashishi uchun yetarli joy bo‘lmaydi. Bolaning jag‘i o‘sib kattalashgach, bu muammo o‘z-o‘zidan bartaraf bo‘ladi. 

Tilni  chiqarishga moyillik - bu til yuganchasining kaltaligini ko‘rsatuvchi belgilardan biridir. Odatda, bu holat tug‘ruqxonaning o‘zidayoq tekshirilib, zarur bo‘lsa tuzatiladi. 

Tilni chiqarishga ochiq tishlam ham sabab bo‘lishi mumkin – bu jag‘lar to‘liq yopilmaydigan holatda tishlarning joylashuvi hisoblanadi. Til doimo shu bo‘shliqqa "tushib" turadi. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, tishlamning buzilishi faqat estetik muammo emas. Bu holat tufayli tishlarga chaynash yuklamasi noto‘g‘ri taqsimlanadi, natijada ovqat hazm qilish jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bundan tashqari, noto‘g‘ri prikus sababli bolada talaffuz muammolari paydo bo‘lishi va logoped yordamiga muhtojlik tug‘ilishi ehtimoli yuqori. Shuning uchun ochiq tishlamni albatta ortodont shifokor yordamida tuzatish zarur.

Agar bolaning tez-tez tilini chiqarishining sababi kasallik bo‘lsa, bu belgi kasallikning klinik ko‘rinishida yagona bo‘lmasligi aniq. Faqat shu alomatga qarab hech kim tashxis qo‘ya olmaydi. Biroq, bu holat xulosalarni aniqlashtirish uchun yordam beradi. Xo‘sh, qanday kasalliklar shunday belgi bilan kechishi mumkin? 

• Kasal bo‘lish, ayniqsa shamollash – bu bolaning doimo og‘zini ochib yurishi va tilini chiqarib turishining eng keng tarqalgan patologik sababidir. Bu yerda yopiq doira kuzatilishi mumkin: burunning bitib qolishi tufayli bola og‘zini ochib yuradi, shilliq qavatlar quriydi, viruslardan himoya qiluvchi to‘siq yo‘qoladi – natijada bola tez-tez kasal bo‘la boshlaydi. Buning oqibatida adenoidlar kattalashadi, burundan nafas olish butunlay qiyinlashadi, og‘iz doimo ochiq bo‘lishi esa asta-sekin tishlov, ya’ni prikus o‘zgarishiga olib keladi. Muammoni bartaraf etish tobora mushkullashib boradi.
• Og‘iz bo‘shlig‘i kandidozi, stomatit - bola og‘zidagi og‘riqli yarachalarga tili bilan teginib ketmasligi uchun uni chiqarishi mumkin. 

Bu kasalliklar infeksion toifaga kiradi, ular yaxshi davolanadi va bola tuzalganidan so‘ng til chiqarish bilan bog‘liq muammo yo‘qoladi. Ammo bu belgi tug‘ma kasalliklar yoki organizmning faoliyatidagi buzilishlar, masalan qo‘yidagilar bilan bog‘liq bo‘lsa, vaziyat jiddiyroq bo‘lishi mumkin: 

• Gipotireoz — bu endokrin tizim kasalligi bo‘lib, u yod tanqisligi va qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi bilan bog‘liq. Bu kasallikda bolaning tili shishgan bo‘ladi va shuning uchun tashqariga chiqib turadi. Lekin gipoterioz shunchalik jiddiy kasallikki, uni aniqlash uchun tug‘ruqxonadayoq tekshiruv o‘tkaziladi. Chaqaloqning tovonidan qon olingani esingizdami? Kasallikning alomatlari juda ko‘p bo‘lib, ular orasida jismoniy va aqliy rivojlanishdagi kechikishlar ham mavjud. Shu sababli shifokorlar bu kasallikni sezmasdan qolishlari mumkin emas. 
• Til mushaklarining bo‘shashishi (gipotonus). Bu holat og‘ir infeksiyalarni boshdan kechirish, tug‘ruq paytidagi jarohatlar yoki gormonal buzilishlar natijasida yuzaga keladi. Bunday vaziyatda, bolaning o‘sishi odatda sust bo‘ladi, harakatchanligi kam, ko‘p uxlaydi. Bu holatda bolaning tilini chiqarishi asosiy muammo hisoblanmaydi. 
• Yuz mushaklari atrofiyasi - nevrologik kasallik hisoblanadi. Nervlar, ayniqsa uch shoxli nerv shikastlanishi natijasida mimika buziladi va yuz asimmetrik ko‘rinishga ega bo‘lib qoladi. 
• Bosh miya ichki bosimi oshishi. Katta liqildoqning bo‘rtib chiqishi, boshning orqaga tashlanganligi, qo‘llar va iyakning titrashi hamda boshqa alomatlar ushbu kasallikka ishora qiladi. Bu juda xavfli holat bo‘lib, masalan, meningit kasalligida rivojlanishi mumkin. Shuning uchun bolada bosh miya ichki bosimi oshishi holatiga dastlabki shubha paydo bo‘lishi bilanoq, uni zudlik bilan shifokorga ko‘rsatish lozim.

Bu vaziyatda qilish kerak bo‘lgan birinchi narsa uning sababini aniqlashdir. Bolaning tilini chiqarishi paytida qanday holatlar kuzatilishini, chaqaloq bu paytda o‘zini noqulay his qiladimi — shularni diqqat bilan tahlil qiling. Agar mustaqil ravishda xulosa chiqara olmasangiz, pediatr bilan maslahatlashgan ma’qul. Umuman olganda, bolaning sog‘lig‘i haqida har qanday shubha tug‘ilsa, tekshiruvdan o‘tib, hamma narsa joyida ekanligiga ishonch hosil qilish yoki zarur bo‘lsa, o‘z vaqtida davolanishni boshlash maqsadga muvofiqdir. 

Bolaning tilini chiqarishi sababini aniqlagach, uni bartaraf etishga kirishish lozim. Misol uchun, agar chaqaloqning burun orqali nafas olishi buzilgan bo‘lsa, LOR shifokoriga murojaat qilib, davolanish kursini o‘tkazish zarur. Agar bola sog‘lom bo‘lsa-yu, tilini chiqarish zararli odatga yoki majburiy harakatga aylangan bo‘lsa, bolalar psixologi bilan ishlash kerak bo‘ladi. 

Bolani bu xatti-harakati uchun koyish, taqiqlash yoki qo‘rqitish aslo to‘g‘ri emas. Bunday munosabat muammoni yanada chuqurlashtirib yuborishi mumkin.